නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
ගොතටුව පාරමිතා ශ්‍රී මහා බෝධිමළු විහාරාධිපති,
ශාස්‌ත්‍රපති
අරම ධම්මතිලක නාහිමි
බුද්ධකාලීන සමාජයේ කර්මය නැතිනම් කර්මවාදය පිළිබඳව විවිධ මත පළවිය. විවිධ ශාස්‌තෘවරුන් කර්මය සම්බන්ධයෙන් මති මතාන්තර පහළ වූ යුගයක ඒ අපැහැදිලි නිශ්චිත නිර්වචනයක්‌ දිය නොහැකි සංකල්ප රාශිය විමසුමට බඳුන්කොට සැබෑ කර්මය යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ කුමක්‌ද යන්න බුදුරදුන් පෙන්වා දුන්නේය.
එදවස කර්මය හා අකර්මය වශයෙන් කොටස්‌ දෙකකට බෙදා දක්‌වන ලදී. "සියල්ල සිදුවන්නේ කර්මය නිසාය" යනුවෙන් සමහරු පැවැසූ අතර, තවත් සමහරු කියා සිටියේ සියල්ල සිදුවන්නේ කර්මය නිසා නොවන බවය. "සියල්ලම කර්මයටම භාරදිය යුතු නැත" යන අදහසේද එල්බ ගෙන සිටියහ. බුදුරදුන් මේ අන්ත දෙකම බැහැර කළේය. බුදුරදුන් වදාළ කර්මවාදය නැතිනම් කර්ම සංකල්පය වෙනත් ආගමික සංකල්වලට වඩා ඉඳුරාම වෙනස්‌වූවකි. මනෝ විද්‍යාත්මක, ආචාර විද්‍යාත්මක, ඥන විමංසාත්මක පාර ලෞකික ඉගැන්වීම් පාදකකොටගෙන නිර්මිත වූවකි, එම කර්ම සංකල්පය.
සූත්‍ර සාහිත්‍යය
බෞද්ධ සූත්‍ර සාහිත්‍යය දෙසට නැඹුරු වන විට කර්මය පිළිබඳ විවරණ රාශියක්‌ දක්‌නට ලැබේ. මේවා අතර යම රජු හා ඔහුගේ දූතයන් උදෙසා දේශනා කළ මඡ්ධිම නිකායේ "දේවදූත" සූත්‍රයෙහි අන්තර්ගත කර්ම විවරණයද මඡ්ජිම නිකායේ "චුල්ල කම්ම විභංග" සූත්‍රයේ ඇතුළත් සුබ මානවකයාට දෙසූ කර්ම විවරණයද කර්මය පිළිබඳ කරන ලද ඉතා වටිනා විවරණයකි.
එමෙන්ම අංගුත්තර නිකායේ එන "නිබ්බෝධිත පරියාය" සූත්‍රය ද මඡ්ධිම නිකායේ "අම්බලට්‌ඨිකා රාහුලෝවාද" සූත්‍රයද කර්මය පිළිබඳ කරන දාර්ශනික විවරණයකි. කර්මයේ විපාක ගෙනදීම අරබයා දේශණා කරන ලද සූත්‍රයක්‌ ලෙස මඡ්Cධිම මහා කම්ම විභංග සූත්‍රය සඳහන් කළ හැකිය.
තිදොරින් සිදුවන ක්‍රියා
සිත, කය, වචනය යන තිදොරින් සිදුවන ක්‍රියාවන්ගේ අවසාන ඵලය වන්නේ කර්මයයි. "චේතනාහං භික්‌ඛවේ කම්මං වදාමි" යනුවෙන් බුදුරදුන් දේශනා කරන ලද්දේ සියලුම කර්මයන්ට බලපාන්නේ ෙච්තනාව බවයි. මිනිස්‌ සිතක පවත්නා පැහැදිලි, සුපිරිසිදු ස්‌වභාවය පුද්ගලයාගේ කර්ම බලවේගයන්ට බලපාන්නකි. කිලිටි නොවූ සිතක නියත වශයෙන්ම පහළවන්නේ කුසල් සිතිවිලිය. මේ කුසල් සිතුවිලි සමුදාය කර්මයට අතිශයින්ම බලපාන්නකි. ඊළඟ භවය තීරණය වන්නේද මේ කර්ම බලවේගයන්ගේ හේතුවෙනි. චේනාවේ ඵල වශයෙනි. කුහක ගති ලක්‌ෂණවලින් දුරස්‌ථව ඊර්ෂ්‍යාව, ක්‍රෝධ, මද-මාන දුරුකොට පාරිශුද්ධ වූ සිතුවිලි සමුදායක්‌ මත පුද්ගල දිවිපෙවෙත සරු කරගන්නේ නම් මිනිසාගේ ජීවිතයේ පැවැත්ම පවතින්නේ එතැනය.
කාර්යයන් තුනක්‌
බුදුසමය මිනිස්‌ සිත නැත්නම් චෛතසිකය හා බැඳුණු කාර්යයන් තුනක්‌ පෙන්නුම් කරනු ලැබේ. ඒව එනම් සංවේදනය, සංජානනය හා සංෙච්තනයයි. සංවේදනය යනු හැඟීම් පද්ධතියයි. සංජානනය යනු සියලුම දැනුම් සමූහයයි. සංෙච්තනය යනු උත්සාහයයි.
පුද්ගලයා කෙරෙහි හැඟීම් පද්ධතියක්‌ ඇතිකර ගත යුතුයි. මේ හැඟීම් කවරේද? ප්‍රඥව මෙහෙයවා සම්මා දිට්‌ඨිය හෙවත් යහපත් දැකීම පදනම්කොටගෙන මුල් කරගෙන සුබදායක හැඟීම් ගොන්නක ගැලී සිටිය යුතුය. කුසලා-කුසල කර්මයන්ගේ හැඟීම් සමූහයකට දෝලනය විය යුතුය. සංජානනය හෙවත් දැනුම් සමූහයක්‌ ලබාගත යුතුය. මේ දැනුම සමූහය කවරේද? චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය හා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය පිළිබඳ අවබෝධයයි. ධර්මකාමී දිවි පෙවෙතකට නැඹුරුවන පුද්ගලයාගේ දැනුම් සම්භාරය අර්ථවත් වේ. අනර්කාරී සිතුවිලිවලින් බැහැරව අර්ථදායි සිතුවිලි ගොන්නක්‌ ඇති කර ගැනීම මත කුසල් සිත තවදුරටත් වර්ධනය වේ.
බුදුරදුන් නිබ්බේදක පරියාය සූත්‍රයෙන් කර්මය තවදුරටත් පැහැදිලි කරයි. පුද්ගලයා යම් යම් ඇලීම්-බැඳීම් හේතුකොටගෙන සංසාරික ජීවිතය වඩාත් චිරස්‌ථායී කරගනී. අහේතුක කර්ම රැස්‌ කරන්නේ අවිද්‍යාව හේතුකොටගෙනය. අවිද්‍යාව යනු මෝඩකමයි. අනුවණකමයි. මෝහයයි. මිනිස්‌ සමාජය දෙසට නැඹුරුවන විට සමහරු ධනවත් අයයි. ඇතැමුන් දිළින්දන්ය. උගත්, නූගත් වශයෙන් ද ලස්‌සන හා අවලස්‌සන ලෙසද සිටින්නේ ඇයි? මෙය ද කර්මානුරූපවල ඵලයකි. සමහර අය පදික වේදිකාවට පමණක් ජීවිතය උරුම කරගෙන ඇත. ගතට නිසි වස්‌ත්‍ර නැතිව, කයට ආහාර නොමැතිව, හිසට නිවහනක්‌ නොමැතිව ගත කරන අය සමාජයේ එමටය. මෙය හේතුඵල දහම හෙවත් පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මය මත සිදුවූවකි. කුලීන, කුලහීන තත්ත්වයට පත්ව ඇත්තේ ඇයි?
මෙබඳු පුද්ගලයා ඉදිරි භවයන් ගැන නොසිතා යම් යම් දේ කෙරෙහි ඇල්ම උපදවා බැඳීම් ඇති කරගෙන සෙස්‌සන්ට නිග්‍රහ කොට තමන් පමණක් ජීවත්විය යුතුය යන නියතයෙන් විසූ නිසයි ජීවිතයට මෙවන් ශෝචනීය තත්ත්වයක්‌ උදාවූයේ. පුද්ගල චෛතසිකය නිරන්තරයෙන්ම පැහැදිලි ස්‌වරූපයක්‌ ගත යුතුයි. හරියට බොරලුවලින් උපයුක්‌ත ගලා බසින පිරිසිදු ජල දහරාවකින් තමන්ගේ මුහුණ බලන්නට හැකිවන්නේ යම් සේද ඒ ආකාරයෙන් පුද්ගල චෛතසිකය ද පාරිශුද්ධ විය යුතුය. නිතරම කිලිsටි වේතනාවෙන් සමන්විත නම් උපයුක්‌ත නම් එතැන පැහැදිලි මනසක්‌ ඇති නොවේ. ජීවිතය විරණය කරන්නේ පුද්ගලයාගේ චිත්ත චෛතසිකයයි. චෛතසිකය ධර්තා මත පිරිපුන් දිවිපෙවෙත නිතරම පැහැදිලි ගමන් මඟක්‌ තෝරා ගනී. යා යුතු අන්තයක්‌ ඇති බව මැනවින් අවබෝධකොට ගනී. ඒ අන්තය කවරේද? ඒ පැහැදිලි ෙච්තනාවයි. කර්මය ආචාර විද්‍යාත්මක අයුරින් යෙදිය යුතු හැටි යුතුකම් හා වගකීම් වශයෙන් අම්බලට්‌ඨික රාහුලෝවාද සූත්‍රයේද පෙන්වාදී ඇත.
කර්මය හා පුනර්භවය
පුද්ගලයාගේ කය බිඳී යැමෙන්, වෙන්ව යැමෙන් පසු මරණින් පසුව අගතියේ හා සුගතියේ උපත ලබයි. යළි මනුෂ්‍යත්වයක්‌ ලබන්නට ද පුළුවන. මෙලොවදී ජනිත කරගත්තා වූ කර්මානුරූප ධර්මතා මත පුද්ගලයාගේ ඊළඟභාවය නැතිනම් මතුභවය තීරණය වේ.
පුනරුප්පත්තිය නොව පුනර්භවය මේ කර්මයට අතිශයින්ම බලපාන්නකි. මෙලොවදී පුද්ගලයා සිදුකළ කුසලා-කුසල කර්ම බලවේගයන්ය ඊළඟ භවය තීරණය කරනු ලබන්නේ. පුද්ගලයා මිය ගියාට පසු යළි උපත ලබන්නේ පුද්ගලයා නොව ඔහු සිදුකළ හොඳ නරකයි. පුද්ගලයාගේ ක්‍රියාවට ප්‍රතික්‍රියාවක්‌ ඇති වේ. මරණින් මතු භවය තීරණය කරන්නේ චෛතසිකයයි. යහපත් ෙච්තනාවෙන් පුද්ගලයා දිවි ගෙව්වා නම් ඊළඟ ආත්මය ගැන අපට බියක්‌, කුහුලක්‌, ගැටලුවක්‌ ඇති නොවේ.
අනාත්ම තත්ත්වය
ජීවිතය ආත්මයකින් කෙළවර වන්නේ නැත. අනාත්ම ලක්‌ෂණවලින් පිරිපුන් ජීවිතය දිගු සසර ගමනකට මුල පුරන්නේය. අපට අවශ්‍ය වන්නේ මේ දිගු මුලක්‌-මැදක්‌-අගක්‌ නොදකින මේ සංසාර කෙටි කරගන්නටය. අන් අය දුකට හෙළා තමන් පමණක් යහතින් දිවි ගෙවන්නට තැත් දරන අය සමාජයේ එමටය. ඒ අයගේ ඉදිරි භවය ගැන අපට තීරණයකට එළැඹිය හැකිය. පුද්ගල ෙච්තනාවේ පවත්නා කිsලිටි ගති ලක්‌ෂණ හේතුකොටගෙන අකුසල සිතක්‌ ඔහු කෙරෙහි ජනිත කරයි. ඊළඟ භවය ගැන ඔහු නොසිතයි.
තැන්පත් නුවණ මත පුද්ගලයාගේ චර්යා ධර්ම යහමඟට නැඹුරු කරයි. යමක හොඳ - නරක, යුක්‌තිය-අයුක්‌තිය, සාධාරණය-අසාධාරණය කුමක්‌ද යන්න කිරා මැන බලන්නට තැන්පත් නුවණක්‌a නිරන්තරයෙන්ම අවශ්‍ය වේ. නුවණ වියවුල් නම් සසලකාරී ස්‌වරූපයක්‌ ගන්නේ නම් එතැන පැහැදිලි චෛතසිකයක්‌ රෝපණය නොවේ. කර්මයට තුඩු දෙන කරුණු රාශියක්‌ මතු වී අයහපත් භවයකට මුල පුරයි. බුදුරදුන් ෙච්තනාවට ප්‍රමුඛතාව දුන්නේ ඒ හේතුව නිසයි.
කුසල කර්ම හා අකුසල කර්ම
පුද්ගලයා කෙරෙහි කුසලතාවක්‌ ඇතිකර ගත යුතුය. කුසල යන්නට හැකියාව, කෞශල්‍යය, දක්‌ෂතාව ආදී වශයෙන් පර්යාය නාම භාවිත කරනු ලැබේ. පින් සිත හා පව් සිත යනුවෙන් වර්ගීකරණයක යෙදෙන පුද්ගල චෛතසිකය ප්‍රඥවන්තයා මෙහෙයවන්නේ පින් සිතක්‌ කරාය.
යථාර්ථය තේරුම් නොගැනීම
සමාජයේ බොහෝ දෙනෙක් ජීවිතයේ යථාර්ථය හා බුදුසමයේ යථාර්ථය තේරුම් නොගෙන ජීවත්වීම අතිශය ෙ€දයකි. නිතරම මරණය ගැන මෙනෙහි කරන්නේ නම් පුද්ගල චෛතසික පිරිසිදු වී ෙච්තනාව යහපතටම නැඹුරු වේ. වෛරය පසුපස අප හඹා යනවාද එසේ නැතිනම් ආදරය කරන්නට පෙළඹෙනවාද? මෙතැන ආදරය යනුවෙන් හඳුන්වන්නේ රාගාධි හැඟීම් නොව මිනිසාට දක්‌වන මානුෂික දයාවයි. පුද්ගලයා තවත් පුද්ගලයකුට මානව දයාව දැක්‌විය යුතුය. බුදුරදුන් සිදුකළේත් සියලු සත්ත්වයා කෙරෙහි මහා කරුණාව, මහා ප්‍රඥව, මහා දයාව දක්‌වා සුගතියට යොමු කිරීමයි.
